Swap İşlemlerinin Vergilendirilmesi

Kelime anlamı olarak “takas” anlamına gelen swap, türev finansal araçlar arasında en yaygın kullanılan işlemlerdendir. Swap işlemler, taraflar arasındaki faiz ödemeleri veya anaparanın karşılıklı olarak takasını içermektedir. Taraflar arasında gerçekleştirilen swap sözleşmesi aracılığıyla takası yapılacak olan dayanak varlık belirlenmektedir. Swap anlaşmaları iki şirketin ilerde alacağı nakit akışlarının el değiştirmesi biçiminde oluşturulan kontratlardır. Global piyasalarda en fazla işlem gören türev kontratları swap kontratlarıdır. Başka bir değişle, Swap, iki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde farklı faiz ödemelerini ve/veya farklı para birimlerini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir.

Konuyu bir örnekle açıklayalım. A ve B firmalarının karşılıklı bir swap anlaşmasına girdiğini varsayalım. Bu kontratta taraflar belirli bir anapara üzerinden birbirlerine sabit ve değişken faiz ödemesi gerçekleştirmektedir. Bu şartlarda örneğin, 100.000.000 TL'lik bir anapara üzerinden alınacak faizler üzerinden gelecek beş yıllık bir vade için bir swap anlaşması geliştirilmiş olsun. A firması B'ye bu anapara üzerinden sabit faiz öderken, B firması da A'ya değişken faiz ödeyecektir:

A firması 100.000.000 TL üzerinden yıllık %10 sabit faiz ödeyecek (her yıl 10 milyon TL), B firması ise A'ya her yılsonu oluşan faizi ödeyecektir. Referans alınacak faiz ise genellikle LIBOR faizi olmaktadır. Örneğin bir sene sonraki yıllık LIBOR faizi %8 olarak gerçekleşirse, sabit ödeme yapan A firması 10 milyon faiz öderken karşılığında 8 milyon TL değişken faiz alacak ve net 2 milyon TL faiz gideri olacaktır.

Swap işlemler, faiz ve kur riskinden korunma amacıyla kullanılabildiği gibi fon yaratma kapasitesine de sahiptir.

En yaygın swap türleri:

• Faiz swapı (interest rate swap)

• Döviz swapı (currency swap)

• Emtia swapı

• Vadeli faiz oranı anlaşmaları (forward rate agreements)

Bu işlemler genellikle bankalar, finansal kuruluşlar veya büyük şirketler tarafından yapılmaktadır.

Swap anlaşmalarına ilişkin istatistikler, genellikle Merkez Bankaları, BIS (Uluslararası Ödemeler Bankası), finans otoriteleri ve bazı uluslararası veri sağlayıcılar tarafından yayınlanmaktadır. TCMB, swap işlemleri dahil olmak üzere bankalar arası piyasa işlemlerini takip eder ve düzenli olarak yayımlamaktadır.

Swap Stoku ve Döviz Swap İşlemleri verileri ;

• Uluslararası Rezervler ve Döviz Likiditesi tabloları

• Haftalık Para ve Banka İstatistikleri

• Merkez Bankası Swap Anlaşmaları (örneğin Katar, Çin gibi ülkelerle yapılanlar)

Örnek olarak, 2024 yılı sonunda TCMB’nin yurtdışı ile yaptığı toplam swap stoku yaklaşık 65 milyar USD civarında gerçekleştirmiştir.

Uluslararası Verileri (BIS - Bank for International Settlements), Global OTC (tezgah üstü) swap sözleşmeleri stoku ve Faiz swapları, döviz swapları, kredi türevleri gibi alt başlıklar incelenmektedir. Örnek olarak, 2023 sonunda dünya genelinde faiz swap sözleşmelerinin toplam nominal tutarı 300 trilyon USD'nin üzerinde gerçekleşmiştir.

Swap işlemlerini Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi(BSMV) açısından baktığımızda vadeli bir işlem olması ve risk içermesi gibi unsurları dikkate alındığında, swap işlemlerinin arbitraj işlemlerine yönelik istisna kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle, swap işlemleri dolayısıyla lehe alınan paraların BSMV'ye tabi tutulması gerekmektedir.

6802 sayılı Gider Vergisi Kanunu’nun 28 inci maddesinde, bankerlerin BSMV kapsamına giren işlemleri açıklamak gerekirse ;

1. “Banka muamele ve hizmetleri,

2. Kendileri veya başkaları adına menkul kıymet alıp satmayı, alım – satıma aracılık etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri,

3. Mevduat faizi vermek veya başka isimlerle faiz ve benzeri menfaatler sağlamak için sürekli halde para toplama işleri,

4. Ödünç para verme işleri.”

Swap işlemleri, türev finansal işlemler kapsamındadır. Bunlar genellikle bankaların veya aracı kurumların yaptığı işlemlerdir.

Para swapı, tarafların önceden anlaştıkları oran ve koşullarda belirli miktardaki para birimlerini (döviz/döviz, döviz/TL) değiştirmek suretiyle gerçekleştirdikleri işlemlerdir.

Para swapı sözleşmesinin fiziki teslimle sonuçlanması durumunda, bu işlem kambiyo işlemi niteliğinde olacağından BSMV hesaplanmayacaktır. Ancak, para swapı sözleşmesinin nakdi uzlaşı ile sonuçlanması halinde BSMV mükellefleri tarafından lehe alınan paralar %5 oranında BSMV'ye tabi tutulacaktır.

Faiz swaplarında sabit faiz-değişken faiz takasının yanı sıra, değişken faizin türlerine bağlı olarak kendi arasında da değişim yapılması mümkündür. Diğer bir ifadeyle TRLIBOR ile EURIBOR değişimi yapılabilmektedir. Diğer yandan faiz swap işlemlerinde anapara değişimi olmadığından taraflar açısından yeni bir fon kaynağı yaratmamaktadır.

Faiz swap işlemlerinde tarafların faiz oranlarının yönüne ilişkin beklentileri önem arz etmektedir. Sabit faiz ödemeyi taahhüt eden taraf, faiz oranlarının gelecekte yükseleceği beklentisi içerisindedir. Değişken faiz ödemeyi taahhüt eden taraf ise faiz oranlarının mevcut seviyesinden aşağı yönde bir trend izleyeceğini beklemektedir.

Faiz swapı, gösterge bir anapara tutarı üzerinden farklı faiz oranı esaslarına göre hesaplanacak faizlerin iki taraf arasında anlaşılan vadelerde değişimini öngören bir sözleşmedir. Bu sözleşmede, aynı para biriminden olan borçların faiz ödemelerinin yapısı değişmekte, anapara değişimi gerçekleşmemektedir.

Faiz swapı sözleşmesi tek bir işlem, yapılan faiz ödemeleri ise bu işlemin maliyet unsuru olarak kabul edilmekte ve gelir, sözleşme yükümlülüklerinin sona erdiği vadede ortaya çıkmaktadır. Bu işlemde lehe alınan paranın tespitinde alınan ve ödenen faizler birlikte dikkate alındığı için ara dönemlerdeki faiz tahsilâtları üzerinden ayrıca BSMV hesaplanmayacaktır.

BSMV mükellefi tarafından bu sözleşme sonucunda lehe alınan paranın tespiti sözleşmenin vadesinde yapılabileceğinden, vade sonunda sözleşme bazında net faiz gelirinin oluşması halinde bu tutar üzerinden % 5 oranında BSMV hesaplanması gerekmektedir.

Döviz swapının faiz swapı ile birlikte kullanımı sonucu ortaya çıkan diğer bir swap türü çapraz döviz swaplarıdır. Çapraz döviz swaplarında, farklı para birimleri ve farklı faiz yapısı üzerine (sabit veya değişken) borçlanan taraflar, diğer tarafın borcuna ilişkin anapara ve faiz ödemelerini yerine getirmek üzere anlaşılmaktadır.

Örnek Uygulama

Bir banka, müşterisi ile faiz oranı swapı yapıyor ve bu işlem için 1.000 TL komisyon alıyor.

Bu 1.000 TL, BSMV’ye tabidir.

Hesaplama: 1.000 x %5 = 50 TL BSMV

Örnek Uygulama

TCMB veya özel bankalar, Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi ile swap işlemi yaparsa bu işlemden doğan gelirler BSMV’ye tabi değildir.

Örnek Uygulama

(Y) Bankasının (B) A.Ş. ile yapmış olduğu avro/dolar para swapı sözleşmesine ilişkin veriler aşağıdaki gibidir:

İşlem Tarihi: 31/12/2010

Vade Tarihi: 6/1/2011

İşlem Tarihinde Parite: 1,442000

Sözleşme Paritesi: 1,442017

Döviz ile döviz değişimine dayalı bu swap işlemi, arbitraj istisnası kapsamına girmemektedir. (Y) Bankası sözleşmenin yapıldığı tarihte 25.000.000 avro almakta, karşılığında 36.050.000 dolar vermektedir. Vade tarihinde ise 36.050.425 dolar almakta, karşılığında 25.000.000 avro vermektedir. Para swapı sözleşmesi dolayısıyla başlangıçta ve vadede yapılan döviz teslimleri, kambiyo işlemi olacağından bu işlemler nedeniyle BSMV hesaplanmayacaktır.

İşlem tarihi itibariyle geçerli parite üzerinden döviz alış verişi gerçekleşmekle birlikte, sözleşmenin vadesinde para birimlerinin tekrar değişimi zorunlu olmayabilir. Vade tarihinde sözleşme dolayısıyla lehe alınan 425 dolar, (B) A.Ş. tarafından (Y) Bankasına aktarılmak suretiyle, sözleşme nakdi uzlaşı ile de sonuçlanabilir. Bu durumda, nakdi uzlaşı ile sonuçlanan söz konusu işlemin kambiyo muamelesi olarak değerlendirilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla, (Y) Bankasının, vade tarihi itibariyle dolar alış kurunun 1,80 TL olduğunuvarsayarsak, 425 doları kendi işlemlerine uyguladığı 1,80 TL alış kuru üzerinden TL'ye çevirmek suretiyle bulacağı 765 TL üzerinden %5 oranında BSMV hesaplaması gerekecektir.

19/1/2012 tarihli ve 28178 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 89 Seri No.lu Gider Vergileri Genel Tebliğinin "D-3- Swap İşlemlerinin Vergilendirilmesi" başlıklı bölümünde; "... Vadeli bir işlem olması ve risk içermesi gibi unsurları dikkate alındığında, swap işlemlerinin arbitraj işlemlerine yönelik istisna kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle, swap işlemleri dolayısıyla lehe alınan paraların BSMV ye tabi tutulması gerekmektedir.

Kaynaklar

Resmi Gazete(6802 Sayılı Kanun), (1956), Gider Vergiler Kanunu. 13 Temmuz 1956.

89 SERİ NO'LU Gider Vergileri Genel Tebliği

Melek ÖZ (2022). Bütçe Gelirleri İçerisinde Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisinin İncelenmesi: 2012-2022. Banka Ve Finans Hukuku Dergisi, 11 (44), 765 - 780.