Zirai Kazanç Nedir ve Nasıl Vergilendirilir?

Türkiye, tarımsal potansiyeli yüksek bir ülke olarak milyonlarca çiftçiye ev sahipliği yapıyor. Tarımsal faaliyetlerden elde edilen gelirin doğru bir şekilde vergilendirilmesi ise hem çiftçiler hem de ülke ekonomisi için büyük önem taşıyor. Peki, zirai kazanç nedir? Hangi faaliyetler bu kapsama girer ve 2025 yılı itibarıyla vergilendirme süreci nasıl işler?

Bu rehberimizde, Gelir Vergisi Kanunu'nda önemli bir yer tutan zirai kazancın tanımından vergilendirme yöntemlerine, muafiyet ve istisnalardan beyan süreçlerine kadar tüm merak edilenleri detaylı bir şekilde ele alacağız. Amacımız, çiftçilerin ve bu alanda faaliyet gösteren işletmelerin vergi yükümlülüklerini net bir şekilde anlamalarını sağlamaktır.

Zirai Faaliyet ve Zirai Kazanç Ne Anlama Gelir?

Gelir Vergisi Kanunu'nun 52. maddesine göre zirai faaliyet, arazide, denizde, göllerde ve nehirlerde; ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah yollarıyla veya doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle bitki, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretilmesini, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya bu mahsullerden sair bir şekilde faydalanılmasını ifade eder.

Kısacası, tarlada domates yetiştirmekten arıcılığa, hayvancılıktan balıkçılığa kadar geniş bir yelpaze zirai faaliyet olarak kabul edilir. Bu faaliyetler neticesinde elde edilen gelire ise zirai kazanç denir.

Zirai Kazancın Vergilendirilmesinde Yöntemler

Zirai kazancın vergilendirilmesi iki temel yönteme ayrılır:

1. Stopaj (Tevkifat) Yoluyla Vergilendirme: Bu, en yaygın yöntemdir. Çiftçiler, sattıkları ürünlerin bedelleri üzerinden kanunen belirlenmiş oranlarda vergi kesintisine (stopaj) tabi tutulur. Bu kesintiyi, ürünü satın alan vergi mükellefleri (tüccar, sanayici vb.) yapar ve çiftçi adına vergi dairesine öder. Bu yöntemdeki çiftçilerin büyük bir kısmı için beyanname verme zorunluluğu yoktur.

2. Gerçek Usulde Vergilendirme: Belirli işletme büyüklüğü ölçülerini aşan veya kendi isteğiyle bu usulü seçen çiftçilerin tabi olduğu yöntemdir. Bu usulde çiftçiler, tıpkı ticari kazanç sahipleri gibi defter tutar, yıl içindeki gelirlerinden giderlerini düşer ve kalan net kâr üzerinden vergi öderler.

Zirai Kazanç Vergisi Kimler Öder?

Bu sorunun cevabı, çiftçinin hangi vergilendirme usulüne tabi olduğuna göre değişir.

• Stopaj Usulüne Tabi Olanlar: Bu çiftçiler vergiyi doğrudan ödemezler. Vergi, ürünlerini sattıkları alıcılar tarafından kaynaktan kesilir ve onlar adına devlete ödenir.

• Gerçek Usule Tabi Olanlar: Gelir Vergisi Kanunu'nun 54. maddesinde belirtilen işletme büyüklüğü ölçülerini (örneğin, sahip olunan arazi büyüklüğü, hayvan sayısı vb.) aşan çiftçiler, zirai kazançlarını yıllık beyanname ile beyan etmek ve hesaplanan vergiyi doğrudan kendileri ödemekle yükümlüdürler. Bu çiftçiler, aynı zamanda "gerçek usulde vergilendirilen çiftçi" olarak anılırlar.

Zirai Kazanç İstisnası Var Mı?

Evet, Gelir Vergisi Kanunu'nda zirai kazançlar için önemli bir istisna mevcuttur. Kanunun 94. maddesi uyarınca, zirai ürünleri satın alanların yapacağı stopaj kesintisi nihai vergilendirme olarak kabul edilir ve bu şekilde vergilendirilen çiftçilerin, elde ettikleri bu kazançlar için (belirli hadleri aşmadığı sürece) beyanname verme yükümlülüğü yoktur. Bu durum, "zirai kazanç istisnası" veya daha doğru bir tabirle "çiftçi vergi muafiyeti" olarak pratikte karşılık bulur.

Ancak, bir çiftçinin zirai kazancı stopaj yoluyla vergilendirilmiş olsa dahi, bu kazançların toplamı Gelir Vergisi Kanunu'nun 103. maddesinde yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı (2025 yılı için güncellenecek tutar) aşıyorsa, bu kazancın tamamı için yıllık beyanname verilmesi zorunlu hale gelir.

Zirai Kazançta Stopaj Oranı Kaçtır?

Çiftçilerden ürün satın alanların yapması gereken vergi kesintisi oranları, Gelir Vergisi Kanunu'nun 94. maddesinde belirlenmiştir. 2025 yılı için geçerli olan temel zirai kazançta stopaj oranları şöyledir:

• Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile kara ve su avcılığı mahsulleri için %2

• Diğer zirai mahsuller için %4

• Eğer alım-satım borsaya tescil ettirilirse, bu oranlar sırasıyla %1 ve %2 olarak uygulanır.

• Orman idaresine veya orman idaresince yetkili kılınanlara yapılan kereste, reçine gibi ürün satışlarında ise stopaj oranı %2'dir.

Zirai Kazanç Nasıl Hesaplanır? (Gerçek Usul)

Gerçek usulde vergilendirilen çiftçiler için zirai kazancın tespiti, ticari kazanç hesaplamasına benzer. Yıl sonunda net kazanç şu şekilde bulunur:

Zirai Hasılat - İndirilebilir Zirai Giderler = Safi Zirai Kazanç (Vergi Matrahı)

1. Zirai Hasılat:

• Yıl içinde satılan veya işletmede kullanılan tüm ürünlerin değeri.

• Zirai makine ve aletlerin satılması durumunda oluşan kâr.

• Alınan destekleme ödemeleri ve tazminatlar.

2. İndirilebilir Zirai Giderler:

• İşletme ile ilgili tohum, gübre, yem, ilaç gibi harcamalar.

• İşçi ücretleri ve sigorta primleri.

• Amortismanlar (makine, tesisat ve binalar için ayrılan yıpranma payı).

• Kira ve faiz giderleri.

• Genel işletme giderleri (aydınlatma, su, ısıtma vb.).

Bu örnekte çiftçi, 300.000 TL'lik matrah üzerinden, o yıl için geçerli olan artan oranlı gelir vergisi tarifesine göre vergisini hesaplayacak ve yıllık beyanname ile beyan edip ödeyecektir.

Sonuç olarak, zirai kazancın vergilendirilmesi, çiftçinin faaliyet hacmine ve seçtiği usule göre farklılık gösteren, kendine özgü dinamiklere sahip bir alandır. Vergi yükümlülüklerini doğru anlamak ve güncel mevzuatı takip etmek, olası cezalardan kaçınmak ve mali sağlığı korumak için vazgeçilmezdir.