Dönem Sonu İşletmelerin Yapması Gerekenler: Kapsamlı Bir Değerlendirme

Dönem sonu işlemleri, işletmelerin mali tablolarının gerçeğe uygun, karşılaştırılabilir ve mevzuata uygun şekilde hazırlanmasını sağlayan en kritik aşamalardan biridir. Bu süreç hem Vergi Usul Kanunu (VUK) hem de Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) açısından önemli yükümlülükler içerir. Sağlıklı bir dönem sonu çalışması, işletmenin finansal sağlığını ortaya koyduğu gibi, geleceğe yönelik stratejik kararlar için de temel oluşturur.

Aşağıda işletmelerin dönem sonunda yerine getirmesi gereken temel işlemler, mevzuat çerçevesiyle birlikte açıklanmaktadır.

1. Envanter İşlemleri (Sayım ve Değerleme)

VUK’un 186. maddesi uyarınca işletmeler, dönem sonunda tüm varlık ve borçlarını miktar ve değer olarak tespit etmek zorundadır.

Yapılması Gerekenler:

• Stok sayımları ve değerlemeleri

• Kasa, banka, çek ve senetlerin mutabakatı

• Demirbaşların tespiti ve amortisman hesapları

• Alacak ve borç hesaplarının doğrulanması

• Şüpheli alacakların belirlenmesi

Önem:

Envanter, işletmenin gerçek mali tabloyu oluşturmasının temel ayağıdır. Hatalı veya eksik sayım/veri dönemi tamamen yanlış gösterebilir.

2. Mutabakatların Yapılması

İşletmenin dış taraflarla olan finansal ilişkilerinin doğruluğu için mutabakat yapılmalıdır.

Mutabakat Yapılması Gerekenler:

• Bankalar (hesap ekstreleri ile)

• Müşteriler ve tedarikçiler

• SGK ve Vergi Dairesi borçları

• Kiralama sözleşmeleri ve finansman borçları

Mutabakat sağlanması, hem hata riskini azaltır hem de olası vergi incelemelerinde güçlü bir savunma sağlar.

3. Amortisman Hesapları

İşletmeye ait maddi ve maddi olmayan duran varlıklar için yıl içinde edinilenler ile önceki yıllardan devreden varlıkların amortismanları hesaplanmalıdır.

Dikkat Edilecek Hususlar:

• Doğru amortisman yöntemi (normal veya azalan bakiye)

• Faydalı ömürlerin mevzuata uygun belirlenmesi

• TFRS uygulayan işletmelerde değer düşüklüğü testleri

4. Stok Değerleme İşlemleri

Stokların doğru değerlenmesi hem mali kârı hem de vergi matrahını etkiler.

Kullanılabilecek Yöntemler:

• İlk giren ilk çıkar (FIFO)

• Ortalama maliyet

• VUK’a göre LIFO mümkün değildir

Ayrıca bozulmuş, kullanılamaz hale gelmiş ürünlerin tespiti yapılmalıdır.

5. Gider ve Gelir Tahakkukları

Döneme ait olup henüz faturası gelmemiş giderler veya alınmamış gelirler tahakkuk ettirilmelidir.

Örnekler:

• Elektrik, doğalgaz, su gider tahakkuku

• Kredi faiz tahakkukları

• Kira gideri tahakkuku

• Verilen hizmetler için gelir tahakkukları

Bu işlemler olmadan mali tablolar dönemsel gerçeği yansıtmaz.

6. Şüpheli Alacak Karşılıkları

Tahsil kabiliyeti zayıflamış alacaklar için karşılık ayrılması mümkündür.

Şartlar:

• Alacağın ticari veya zirai bir işleme dayanması

• Dava veya icra safhasına gelmiş olması ya da tahsilinin şüpheli hale gelmesi

Şüpheli alacak karşılıkları dönem kârını etkilediğinden dikkatle analiz edilmelidir.

7. Kasa Fazla/ Açıklarının Giderilmesi

Kasa hesabı gerçeği yansıtmıyor ise düzeltilmelidir. Aksi halde vergi incelemelerinde işletmeye ciddi risk oluşturabilir.

8. Dönem Sonu Kur Değerlemeleri

Dövizli işlemleri olan işletmelerin:

• Dövizli borç ve alacaklarını,

• Döviz kasasını,

• Dövizli banka hesaplarını

Merkez Bankası yıl sonu döviz alış kuru ile değerlemesi gerekmektedir.

Bu işlem kur farkı gelir/gideri doğurur ve dönem kârını etkiler.

9. Mali Tabloların Hazırlanması

Dönem sonu işlemlerinin tamamlanmasının ardından:

• Bilanço

• Gelir Tablosu

• Nakit Akış Tablosu

• Özkaynaklar Değişim Tablosu (TFRS işletmeleri için)

hazırlanarak değerlendirilmelidir.

10. Gelecek Yıla Devreden Belgelerin Düzenlenmesi

• Cari yıl defterlerinin kapanış tasdiki

• Yeni yıl defterlerinin açılış tasdiki

• E-Defter kullananlar için berat yüklemeleri

• E-Arşiv ve e-Fatura sistem kontrolleri

Dönem sonu işlemleri, yalnızca yasal bir zorunluluk değil, işletmenin mali sağlığını doğru analiz edebilmesi için vazgeçilmez bir süreçtir. Bu sürecin doğru yönetilebilmesi için profesyonel mali müşavirlik desteği büyük önem taşır. Sağlam bir dönem sonu çalışması, işletmenin hem mevcut yıl performansını hem de gelecek yıl planlamasını güçlü temeller üzerine kurmasını sağlar.