Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi (YATKV) Nedir?

Küresel asgari kurumlar vergisi (OECD Pillar Two – %15 Global Minimum Tax) kapsamında, çok uluslu işletmelerin faaliyet gösterdikleri her ülkede en az %15 oranında vergilendirilmesi hedefleniyor. Türkiye de bu çerçevede Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi (YATKV) düzenlemesini iç hukukuna taşıdı.

Bu yazıda, hem uluslararası çerçeveyi hem de Türkiye’deki uygulama esaslarını sade ve sistematik biçimde ele alıyoruz.

1. YATKV Nedir? Kısa ve Net Tanım

Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi (YATKV), çok uluslu işletmelerin Türkiye’de elde ettiği kazançlar üzerinden ülke bazında en az %15 efektif vergi yükünün sağlanmasını amaçlayan tamamlayıcı bir kurumlar vergisi türü.

Basitçe:

• Bir çok uluslu grubun Türkiye’deki efektif vergi oranı %15’in altına düşüyorsa,

• Türkiye, bu farkı “tamamlayıcı vergi” olarak tahsil ediyor.

Böylece:

• Vergi farkı başka bir ülkeye gitmeden,

• Türkiye kendi vergi egemenliği çerçevesinde bu ek vergiyi içerde almış oluyor.

Bu nedenle verginin adı “yerel” (ülkenin kendisi tahsil ediyor) ve “tamamlayıcı” (mevcut kurumlar vergisi ile %15 arasındaki boşluğu tamamlıyor).

2. YATKV’nin Uluslararası Arka Planı: BEPS, Pillar Two ve GloBE

2.1. BEPS ve BEPS 2.0 Süreci

2013’te OECD tarafından yayımlanan BEPS (Base Erosion and Profit Shifting – Matrah Aşındırma ve Kâr Aktarımı) Eylem Planı, çok uluslu şirketlerin kârlarını düşük vergili ülkelere kaydırarak vergi matrahını aşındırmasına karşı geliştirilmiş 15 adımlık bir program.

Dijitalleşme ve sınır ötesi faaliyetlerin artmasıyla birlikte BEPS 2.0 adı verilen yeni bir aşamaya geçildi. Bu çerçevede:

• Sütun 1 (Pillar One): Kârların hangi ülkede vergilendirileceğine ilişkin kuralları,

• Sütun 2 (Pillar Two): %15 küresel asgari kurumlar vergisi uygulamasını getiriyor.

YATKV, işte bu Pillar Two kurallarının yerel hukukta somutlaşmış hâli.

2.2. GloBE Kuralları ve Amaçları

GloBE (Global Anti-Base Erosion) Kuralları, çok uluslu işletme gruplarının faaliyette bulundukları her ülkede asgari %15 vergi yüküne tabi olmasını sağlayan, OECD kapsamındaki ülkelerin uygulamasına açılan standart kurallar dizisi.

Bu kurallara uymayan ülkeler:

• Asgari vergi farkını tahsil etme hakkını başka ülkelere bırakma riskiyle karşı karşıya kalıyor,

• Dolayısıyla vergi gelirlerinde azalma ile yüzleşebiliyor.

Bu yüzden 140’tan fazla ülke, küresel asgari vergiye uyum sağlayacağını beyan etmiş durumda.

3. Türkiye’de Yerel ve Küresel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi

3.1. Yürürlük Tarihi

Türkiye’de yerel ve küresel asgari tamamlayıcı kurumlar vergisi uygulaması:

• 2024 yılı ve izleyen vergilendirme dönemlerinde elde edilen kazançlar için,

• Özel hesap dönemi kullananlar açısından ise 2024 takvim yılında başlayan özel hesap dönemleri için geçerli.

Yani 2024 ve sonrasına ilişkin kazançlarda, %15’in altına düşen efektif vergi yükü tamamlayıcı vergiye konu olacak.

3.2. Kapsama Giren Çok Uluslu İşletmeler

YATKV ve küresel asgari kurumlar vergisi uygulaması, her işletmeyi değil, belirli büyüklüğün üzerindeki grupları hedefliyor.

Kapsamdaki gruplar:

• İlgili mali yıldan önceki dört mali yılın en az ikisinde,

• 750 milyon Avro karşılığı Türk lirası veya üzerinde yıllık konsolide hasılatı bulunan çok uluslu işletme grupları (MNE Groups).

Bu grupların Türkiye’deki:

• Bağlı işletmeleri,

• İş ortaklıkları,

YATKV açısından mükellef olabiliyor.

Küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ’ler) doğrudan kapsamda değil; ancak kapsamdaki bir grubun parçasıysalar dolaylı etkilenmeleri mümkün.

3.3. Muaf Olan Kurumlar

YATKV ve küresel asgari vergi kuralları çerçevesinde muaf tutulan bazı kurum türleri de var. Örneğin:

• Kamu kurum ve kuruluşları,

• Uluslararası kuruluşlar,

• Kâr amacı gütmeyen kuruluşlar,

• Emeklilik yatırım fonları,

• Nihai ana işletme niteliğinde olup yatırım fonu veya gayrimenkul yatırım fonu/şirketi kapsamında değerlendirilen işletmeler ve bunların işyerleri.

Ancak nihai ana işletme muaf olsa bile, grup içindeki diğer bağlı işletmeler açısından ayrı ayrı muafiyet değerlendirmesi yapmak gerekiyor.

4. Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi Nasıl Çalışır?

4.1. Temel Mantık: %15’e Tamamlama

YATKV’nin en sade formülü:

Efektif vergi oranı < %15 ise → aradaki fark kadar tamamlayıcı vergi.

Örnek:

• Türkiye’de faaliyette bulunan bir bağlı işletmenin efektif vergi oranı %10 ise,

• Asgari oran %15,

• Aradaki 5 puanlık fark, Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi olarak Türkiye’de hesaplanıyor.

Bu sayede:

• Eğer Türkiye bu farkı almazsa,

• Başka bir ülke Gelirin Dahil Edilmesi Esası (IIR) gibi mekanizmalarla aynı farkı tahsil edebileceğinden,

• YATKV “vergileme hakkını Türkiye’de tutan” koruyucu bir düzenleme işlevi görüyor.

4.2. İşletme Bazlı Kazanç ve Ülke Bazlı Kazanç

Hesaplamalarda iki önemli kavram var:

• İşletme bazlı kazanç veya zarar:

  • Her bir bağlı işletmenin,

  • Uluslararası kabul görmüş finansal raporlama standartlarına göre hazırlanan finansal tablolarındaki net kazanç/zararının,

  • GloBE kurallarına göre belirli ilaveler ve indirimlerle düzeltilmiş tutarı.

• Ülkesel bazlı kazanç veya zarar:

  • Aynı ülkede faaliyette bulunan kapsamdaki tüm bağlı işletmelerin,

  • İşletme bazlı kazanç/zararlarının toplamı.

4.3. Vergi Yükü Nasıl Hesaplanır?

Ülke bazlı vergi yükü kabaca şu şekilde hesaplanıyor:

• Pay:

  • Tahakkuk eden cari dönem vergi giderleri

  • GloBE kurallarına göre düzeltilmiş ertelenmiş vergi tutarları

• Payda:

  • İlgili ülkeye ait net ülkesel bazlı kazanç

Bu oran %15’in altına düşerse, aradaki fark için tamamlayıcı vergi devreye giriyor.

Ertelenmiş vergiler bu noktada önemli; çünkü kapsanan vergilerin bir unsuru olarak ülke bazlı vergi yükünü doğrudan etkiliyor.

5. YATKV ile İlişkili Temel Mekanizmalar: IIR, UTPR ve QDMTT

OECD Pillar Two mimarisinde YATKV tek başına değil, üç ana mekanizma ile birlikte çalışıyor:

5.1. Gelirin Dahil Edilmesi Esası (IIR – Income Inclusion Rule)

• Yetersiz vergilendirilen kazançlar için,

• Nihai ana işletme veya ara ana işletme seviyesinde ek vergi öngören kural.

• Eğer yerel asgari vergi yoksa, grup merkezinin bulunduğu ülke, bu ek vergiyi ana düzeyde tahsil edebiliyor.

5.2. Yetersiz Vergilendirilmiş Ödemeler Esası (UTPR – Undertaxed Payments Rule)

• Yerel asgari vergi yoksa,

• IIR de uygulanamıyorsa,

• Grup içindeki diğer ülkelerdeki işletmeler aracılığıyla tamamlayıcı vergi paylaştırılarak tahsil ediliyor.

• Çalışan sayısı, maddi duran varlıklar gibi kriterlere göre ülke bazında dağıtım yapılıyor.

5.3. Nitelikli Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi (QDMTT)

YATKV, OECD terminolojisinde QDMTT (Qualified Domestic Minimum Top-up Tax) olarak adlandırılıyor.

• Eğer bir ülkenin yerel asgari vergisi OECD’nin belirlediği muhasebe, tutarlılık ve idare standartlarını sağlıyorsa,

• Diğer ülkeler, o ülke adına ikinci kez tamamlayıcı vergi talep etmiyor;

• Böylece vergileme hakkı öncelikle ilgili ülkeye bırakılıyor.

6. Güvenli Liman (Safe Harbour) Uygulamaları

Küresel asgari vergi kuralları oldukça teknik ve yoğun veri gerektiriyor. Bu nedenle, uyum maliyetinin azaltılması için çeşitli Güvenli Liman (Safe Harbour) uygulamaları getirildi.

6.1. Geçici Ülke Bazlı Rapor Güvenli Limanı

Belirli koşullarda, ilgili ülke için hesaplanan tamamlayıcı vergi geçiş dönemi boyunca sıfır kabul edilebiliyor. Örneğin:

• Ülke bazlı raporda hasılat ve kâr belirli eşiklerin altında ise (de minimis testi),

• Ya da basitleştirilmiş vergi yükü testi ile belirli oranların üzerinde vergi ödendiği gösterilebiliyorsa.

Bu geçici uygulamalar:

• 31.12.2026’ya kadar başlayan mali yıllar için,

• Ve en geç 30.06.2028’de sona eren mali yıllar açısından geçerli olacak şekilde tasarlandı.

6.2. Kalıcı Güvenli Limanlar

Kalıcı güvenli limanlarda ise:

• Ülke bazlı ortalama hasılatın 10 milyon Avro karşılığı TRY’nin altında olması,

• Aynı ülke için ortalama kazancın 1 milyon Avro karşılığı TRY’nin altında olması gibi şartlar sağlanırsa,

• O ülke için ilave detaylı GloBE hesaplaması yapılmasına gerek kalmadan vergi yükü yeterli kabul edilebiliyor.

Ayrıca, Varlığa Dayalı Gelir İstisnası ile çalışan maliyetleri ve maddi duran varlıklar üzerinden hesaplanan belirli bir tutar, küresel asgari vergi matrahı dışında bırakılabiliyor.

7. Raporlama Yükümlülükleri ve Süreler

YATKV ve küresel asgari kurumlar vergisi uygulaması, beraberinde önemli raporlama yükümlülükleri getiriyor:

• GloBE Bilgi Beyannamesi (GIR):

  • GloBE kurallarının uygulandığı her ülkede yer alan grup işletmelerinin beyanı gerekiyor.

  • Süre:

    • 2024 yılı için, hesap döneminin kapandığı ayı izleyen 18 ay,

    • Takip eden yıllar için 15 ay içinde.

• Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi Beyannamesi (YATKV Beyannamesi):

  • Yerel asgari vergiye tabi kazançlar için,

  • Hesap döneminin kapandığı ayı izleyen 12 ay içinde veriliyor.

Bu nedenle çok uluslu grupların:

• Konsolide finansal raporlama sistemlerini,

• Ülke bazlı raporlama (CbCR) süreçlerini,

• Vergi muhasebesi alt yapılarını YATKV ve GloBE kurallarına uyumlu hale getirmesi kritik.

8. KOBİ’ler ve Yerel İşletmeler Açısından Etki

Doğrudan bakıldığında:

• 750 milyon Avro eşiği nedeniyle,

• Küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ’lerin) YATKV’den doğrudan etkilenmesi beklenmiyor.

Ancak dolaylı etkiler söz konusu olabilir:

• Kapsamdaki bir çok uluslu grubun tedarikçisi, iş ortağı veya bağlı işletmesi konumundaki KOBİ’lerin,

• Grup içi uyum süreçlerine, raporlamaya ve sözleşmelere ilişkin yükümlülükleri artabilir.

Bu nedenle:

• Çok uluslu gruplarla çalışan işletmelerin de YATKV ve GloBE terminolojisine aşina olması,

• Sözleşmelerini ve vergi planlamalarını bu çerçevede gözden geçirmesi faydalı.

9. Sonuç: YATKV Neden Stratejik Bir Düzenleme?

Yerel Asgari Tamamlayıcı Kurumlar Vergisi, yalnızca yeni bir vergi türü değil;

• Türkiye’nin küresel vergi mimarisine uyumunun,

• Vergi egemenliğinin korunmasının,

• Çok uluslu grupların vergi yükünün ülke bazında dengelenmesinin önemli bir aracı.

Özetle:

• %15’in altında vergilendirilen kazançlar için,

• Ya başka bir ülke tamamlayıcı vergi alacak,

• Ya da ilgili ülke (Türkiye) bunu YATKV ile kendi içinde tahsil edecek.

Bu nedenle, kapsamda olan veya olma ihtimali bulunan çok uluslu işletme gruplarının;

• Finansal raporlama sistemlerini,

• Ertelenmiş vergi hesaplamalarını,

• Ülke bazlı raporlama süreçlerini,

• Teşvik ve istisna yapılarını YATKV ve GloBE kuralları açısından yeniden değerlendirmesi büyük önem taşıyor.

Sıkça Sorulan Sorular

1. YATKV her işletme için geçerli mi?
Hayır. YATKV, ilgili mali yıl öncesindeki dört yılın en az ikisinde 750 milyon Avro karşılığı TL ve üzeri konsolide hasılata sahip çok uluslu işletme gruplarını hedefliyor. Küçük ve orta ölçekli işletmeler doğrudan kapsamda değil.

2. YATKV kapsamında ödenen tamamlayıcı vergi, Türkiye’de kurumlar vergisinden mahsup edilebilir mi?
Hayır. YATKV, kurumlar vergisinden mahsup edilebilen bir vergi değil; ayrıca hesaplanan tamamlayıcı bir yükümlülük.

3. YATKV yalnızca yabancı sermayeli şirketler için mi geçerli?
Hayır. Kriter, şirketin sermaye yapısından ziyade, grubun çok uluslu olması ve 750 milyon Avro konsolide hasılat eşiğini aşması. Türkiye’de yerleşik bağlı işletmeler, bu grubun parçasıysa YATKV kapsamında değerlendirilebiliyor.

4. YATKV kapsamına girmeyen işletmeler ne yapmalı?
Doğrudan YATKV mükellefi olmasalar bile;

• Çok uluslu gruplarla çalışan,

• Grup tedarik zincirinde yer alan,

• İleride büyüme planlayan işletmelerin, küresel asgari vergi çerçevesini ve olası dolaylı etkilerini izlemeleri faydalı.

Not: Bu yazı bilgilendirme amaçlıdır, hukuki veya mali danışmanlık niteliği taşımaz.